'In Halmans kunst kun je wonen'

Iedere schrijver weet het, en iedere enthousiaste lezer ook; in boeken kun je wonen. Je kunt er voor korte of langere tijd je intrek in nemen, bijvoorbeeld als het echte leven buiten die boeken of het parallelle leven op het internet je tegen staat. Je slaat het boek open, stapt op de zinnen en laat je meevoeren. Weg met de woorden.
Hier blijkt dat je in een korte alinea kunt vertellen wat boeken vermogen. Maar de beeldend kunstenaar zal het - het woord zegt het al - in beelden moeten doen. Als hij wil laten zien wat lezen is, maakt hij een beeld als 'De lange nacht'(2006) van Frank Halmans. Een rijtje boeken op een plankje, vijf kleine en vijf grotere. In het eerste en het laatste boek heeft Halmans raam- en deurkozijnen geperforeerd, in de eerste bladzijden deuren, sponningen en vensterbanken. De rest van de boeken is uitgehold. Ze zijn huizen geworden, maquettes. De overeenkomst tussen een maquette en een boek, zei Halmans vorig jaar in een radiointerview, is dat je er fysiek niet in kunt, maar wel geestelijk.
Net als fictieschrijvers maakt Frank Halmans kunst om in te wonen. Zijn tentoonstelling 'Intussen/Meanwhile' in de kapel van het Centraal Museum in Utrecht bestaat uit gangen en kamers, waarin vaak weer kunstwerken als huizen worden gepresenteerd. Er staat een kast met de deuren open. Op de onderste plank zijn aardappels en blikken opgestapeld als in een kelder, een schap hoger zijn kopjes, theedoeken en een kookstelletje opgeborgen en aangrenzend is er een huiskamer met boeken, kussentjes en planten. Weer een verdiepeing hoger liggen de slaap- en badkamerspullen en helemaal bovenin de kast is de zolder, met dozen, dekens en kleerhangers.
Veel meubels in 'Hotel Halmans' hebben iets menselijks. Bijzettafeltjes zoeken dekking onder een moedertafel. Kleine opgemaakte bedjes liggen op een groot bed te slapen. Op een perzisch tapijt, dat als een eiland in een kamer ligt, schoolt een kudde staande schemerlampen samen. Hun kappen zijn met een bladmotief bedrukt, waardoor ze aan een bos doen denken. Tussen de schemerbomen staat een bankje met een kussen waarop je je met een boek zou kunnen terugtrekken. Eigenlijk zou je hier 'Insula Dei' uit Nescio's Boven het dal moeten lezen, het verhaal waarnaar Halmans zijn lampeneiland vernoemde.
Dat verhaal speelt zich af in de oorlog. De oude Nescio loopt een jeugdvriend tegen het lijf, die beweert dat er in zijn gedachten een eiland vol mooie herinneringen is. Wijzend op zijn hoofd zegt hij: "Hier kun je 't net zoo goed hebben als je zelf wil." Op het Insula Dei is geen oorlog of armoede. "Hoe kan iemand mij bezetten?"
'Ik ben voorwaardenscheppend bezig', zei Frank Halmans in het interview. Hij wil dat er in zijn werk 'iets mentaals op gang gebracht kan worden. Dat je een plek hebt waar een reis kan beginnen of een gedachte zijn oorsprong vindt.'

Gijsbert van der Wal in de NRC van 7 mei 2010.